شوینده های گیاهی
آیا می دانید استفاده ی دراز مدت از شوینده های شیمیایی چه آسیب های جبران ناپذیری به انسان و محیط زیست می رساند؟!
امروزه استفاده از مواد شوینده به یکی از نیازهای اساسی انسان تبدیل شده است که روزانه به مقدار گسترده در سراسر دنیا استفاده میشوند. همچنین، هر روزه با کشف فرمول های شیمیایی و مواد افزودنی جدید به انواع و کیفیت این مواد نیز افزوده میشود و کارآیی آنها بالاتر میرود. استفاده از مواد شوینده موضوع تازه ی نیست و استفاده از صابون برای بهداشت فردی و شست و شوی لباس ها به زمان های بسیار دور برمیگردد در نتیجه بررسی این موضوع که این مواد چه اثرات جانبی ای دارند و استفاده از آنها در سطح گسترده چه آسیبی به محیط زیست و زندگی انسان میزند، بسیار حائز اهمیت است.
با پیشرفت فناوری کم کم تمامی وسایلی که در گذشته به صورت دست ساز و با استفاده از مواد طبیعی ساخته میشده است، جای خود را به ساختارهای شیمیایی پیچیده داده و این اتفاق درمورد مواد شوینده نیز صدق میکند. تاریخچه ی کشف اولین صابون ها برمیگردد به کشف اتفاقی مخلوط چربی حیوانی با خاکستر چوب و آب باران، در کوه ساپو (Sapo) که محل مقدس رومیان برای قربانی کردن حیوانات بود.
تا سال ها صنعت صابون سازی محدود به خاکستر گیاهان حاوی کربنات بود و تولید بیکربنات سدیم از نمک معمولی، تحولی در تولید صابون بود. کم کم پزشکان نیز به ارزش درمانی صابون پی بردند و پس از آن با انجام آزمایش و تحقیقات پی در پی به ترکیبات شیمیایی ساخت صابون کنونی رسیدند.
درحالیکه امروزه در مغازه ها مواد شوینده ی شیمیایی با تنوع بسیار بالا، در ابعاد و قیمت های متفاوت به راحتی در دسترس است، شواهد زیادی وجود دارند که ثابت میکنند بسیاری از محصولات شوینده ی متداول خانگی برای محیط زیست و سلامت افراد مضر و خطرناکند.
مواد شوینده، سفیدکننده و پاککننده با فرمول مولکولی خاص خود به صورت محلول در آب، وارد سیستم پساب خانگی میشوند. با توجه به اینکه در اکثر شهرها و مناطق ایران سیستم فاضلاب وجود ندارد، این پساب از طریق چاههای فاضلاب به طور مستقیم وارد منابع محدود آب زیرزمینی میشود و این منابع را به مواد شیمیایی که عمدتا شامل کربن، گوگرد، هالوژنها و نیتروژن هستند، آلوده میکند.
از طرف دیگر این مواد شیمیایی در محیط آبی، بستر مناسبی برای ایجاد ترکیبات جدید دارند و ترکیباتی مثل هالو آلکانها را به وجود میآورند که کیفیت آب را تحت تاثیر قرار میدهند. همچنین، در بسیاری از مناطق که از منابع آب زیرزمینی برای شرب استفاده میشود، ازت و ترکیبات نیتروژن در درازمدت باعث بروز سرطانهای گوناگون و در کوتاهمدت موجب مسمومیتهای مختلف در انسان میشوند.
وجود ترکیبات نیتروژن به میزان بالا در آب حتی میتواند برای کودکان منجر به مرگ شود. از اثرات غیرمستقیم وجود این ترکیبات در آب های زیرزمینی نیز میتوان به ازدیاد گونههای علفهای هرز در زمینهای زراعی و افزایش میزان گوگرد و ازت در محصولات کشاورزی اشاره کرد که کیفیت این محصولات را کاهش میدهد.
به جان خریدن همه ی این خطرات در حالی است که میتوان به راحتی مواد شوینده ی گیاهی و یا شوینده های نانو ارگانیک را جایگزین مواد شیمیایی کرد و غفلت از این موضوع به راستی اشتباهی جبران ناپذیر است. اگر به تاریخچه ی آداب و رسوم ایران نیز نگاهی بیاندازیم میبینیم که در گذشته ی ایران، در هر منطقه شوینده های سنتی ویژه ای کاربرد داشته است که هم اثر پاککنندگی مناسبی داشتهاند و هم به علت نداشتن مواد شیمیایی خطرناک آسیبی به الیاف لباس، انسان و محیط زیست وارد نمیکرده اند. همچنین، بسیاری از گیاهان دارای خواص آنتی بیوتیک، ضد ویروس، ضدعفونی کننده و ضد قارچ هستند که از میان آنها میتوان به برگ بو، ترنج، کافور، هل، بابونه، اسطوخدوس، لیمو ترش و… اشاره کرد. قبل از توليد انبوه انواع صابون های شیمیایی در سطح گسترده نیز، صابون هاي مايع از ساپونین (یک گلایکوزید گیاهی است که وقتی با آب به هم زده میشود، کف میکند)، فوم ها و مواد كف زاي موجود در ريشه گياهاني مانند عاسول صابوني، بندق و درخت يوكا درست ميشدند.
در آخر اشاره به این نکته لازم است که استفاده ی بیرویه از مواد شوینده و پاککننده اگر چه در ظاهر به حفظ سلامت و پاکیزگی کمک میکند، ولی اگر کمی عمیقتر نگاه کنیم خواهیم دید که پسابهای حاصل از این مواد در چرخههای کوتاه یا بلند مجددا وارد سیستم زندگی ما شده و میتواند خطرات بسیار جدی ای به همراه داشته باشد.